Hieronymus Bosch (1450 – 1516)
Hollandalı Rönesans Ressamı Hieronymus Bosch 1450’de S’Hertogenbosch’da doğdu. Asıl adı Jheronimus van Aken’dir. Bosch’un yaşamı ve yapıtları üzerine çok az bilgi vardır. Aachen’den geldiği sanılan bir ressam ailenin çocuğudur. Yaşamı S’Hertogenbosch’da geçti ve gene bu kentte burjuva geleneklerine göre yaşadı. 1480 yılına doğru zengin bir soyluyla evlenen Bosch, o tarihten sonra parasal güvenliğe kavuştu, 1488 – 1499 yıllarında, doğduğu kentin katedralinin süslemesinde çalışmıştır.
Bosch’un yapıtlarında din adamlarına karşı bir tutum gözlenmesini, bazı araştırmacılar Hieronymus keşişlerinin öğretisinden esinlediği sanılan Notre-Dame hayır derneğine katılmış olmasına bağlamışlardır. Bazı araştırmacılar da, Bosch’un bu tutumunu din sapkınları olan ademcilerden esinlenmiş olmasına bağlamaktadırlar. Ademciler, Adem’in, özgürlüğün simgesi olarak taklit edilmesini öneriyorlardı.
Bazı sanat tarihçileri, Bosch’un birçok tablosunun Castilla’da bulunmasına dayanarak, sanatçının 1495- 1505 yılları arasında İspanya’da yaşamış olabileceğini ileri sürmektedirler. Ancak, Bosch’un tablolarının İspanya’da bulunması, İspanya kralı Felipe I el Hermoso’nun, sanatçının yapıtlarına ilgi duymuş, ona Son Yargı adlı tabloyu ısmarlamış ve çeşitli yapıtlarını toplamış olmasının sonucudur.
Yapıtlarından çoğu özellikle XVI. yüzyıl’daki dinsel bunalımlar sırasında yok edildi. On dolayında tablosu, ya kendi imzasını taşır ( bu imzaların gerçekliği saptanmıştır), ya da eski belgelere göre belirlenmiştir (özellikle İspanya kralı Philip tarafından satın alınanlar.)
Daha sonra uzmanlar Bosch üzerine araştırmalarını yoğunlaştırdılar ve Bosch’un yapıtlarının kronolojisini belirlemeye çalıştılar. Bunun sonucunda, hepsi pano üzerine yağlı boyayla yapılmış en ünlü tabloların (bu arada günümüze ulaşmış birkaç desenin de) geniş dönemli bir sınıflaması ortaya çıktı.
Sanat Tekniği
Şeytanlarla ilgili konular, fantastik konular işlemiş olması Bosch’un sanatını Flaman geleneğine bağlarken, manzara resimlerindeki ayrıntılı teknik, Hollanda okuluyla bağlantılıdır. Bosch’un, çağdaşı Brükselli Van der Weyden ile Flaman okulunun önderlerinden Van Eyck’tan ve Flemalle Ustası’ndan etkilendiği de söylenebilir. Bosch’un sanatı, Ortaçağ üslubunu andıran keskin ve yetkin bir çizgi tekniğinin yanı sıra, saydam arılıkta ince tabakaların uygulanmasına dayanan bir fırça tekniğiyle nitelenebilir. Büyük bir renk ustası olan Bosch, turuncu ve pembeyi, cehennem görüntülerinde yer verdiği koyu tonları ve gökyüzünü çizerken yararlandığı mavi-yeşil renkleri, eşit derecede kullanmıştır.
Renklerdeki güzelliğin ve en ince ayrıntılarına kadar işlenmiş kompozisyonların yanı sıra, Bosch’un resimlerinin başlıca özelliği, acayip figürlerin olağanüstü bolluğudur. Ayrıca biçimden biçime giren bir acımasızlık ile erotik bir saflığın yer aldığı cennet ve cehenneme özgü görüntülerdir. Bosch’un temaların sentezi, doğal evrenle yapay yaratıların birbirine karıştıkları Şehvet Bahçesi (1503’e doğru) adlı başyapıtında görülebilir. Bosch’un yapıtlarındaki biçimlerde, büyü ve sihirle ilgili simgelere, dinsel alegorilere, atasözlerinin resimler halinde sunulmasına rastlanır. 20. yy’da sürrealistler tarafından yeniden keşfedilen Bosch, 16. yüzyıl Hollanda resmini de derinden etkilemiştir.
