Raphael (1483 – 1520)
İtalyan Rönesans Ressam ve Mimarı Raphael (Sanzio de Urbino Raphael) 1483’de Urbino’da doğdu. Ressam Giovanni Santi’nin oğlu olan Raffaello Santi (ya da Sanzio) on bir yaşındayken, resimle ilgili ilk bilgileri babasından aldı. Gerçek anlamdaki eğitimine ise Urbino’da Timoteo Viti’nin yanmda başladı. Daha sonra Perugia’ya yerleşen sanatçı, 1498’de Perugino’nun atölyesine girdi.
1500’de yaptığı Üç Güzeller ve Şövalyenin Düşü adlı çalışmalarıyla sanatının geliştiği görülen Raphael sırasıyla Siena, Urbino, Floransa ve Roma’da kaldı. Sürekli olarak. kendisinden önce yetişmiş büyük ustaların sanatını özümlemeye çalıştı.
FLORANSA’DAKİ EĞİTİM
Umbria’da kısa süre kaldıktan sonra, 1504’te Floransa’ya gitti ve dört yıl süreyle orada çalıştı. Perugino’ya ait iki tablo (Sistina Şapeli’ndeki Aziz Petrus’a Anahtarların Teslimi 1481, kimi zaman Spagna’ya mal edilen Bakirenin Evlenmesi 1503-1504) sanatçının tarih taşıyan ilk tablosuna (Bakirenin Evlenmesi, 1504) esin kaynağı oldu. Ancak temel özellikleri içinde, bu kompozisyon tümüyle Raffaello’nun, Leonardo da Vinci, Michelangelo ve Fra Bartolomeo’nun sanatından öğrenebildiği her şeyi özümlediği Floransa dönemine aittir. Büyük Duka Madonnası’nda (1505, Floransa, Pitti Galerisi) Leonardo da Vinci’den sfumato tekniğini alan sanatçı, Belvedere Madonnası (1506, Kunsthistorisches Museum, Viyana) ve Güzel Bahçıvan Kadın’da da (1507, Louvre) aynı sanatçıdan piramit yapısındaki kompozisyonu aldı.
Öte yandan Mezara Konma’da (1507, Borghese Galerisi, Roma) klasik ya da Michelangelo’dan alınma motiflerin sık sık yinelendiği görülür; sanatçının Roma’ya gitmeden önce gerçekleştirmiş olduğu Kutsal Teslis’in Görkemi (1505-1508, San Severo Manastırı Kilisesi, Perugia) adlı tek freskte de Fra Bartolomeo’nun 1499’da başladığı ve Albertinelli’nin 1500’de bitirdiği Son Yargı’nın izlerine rastlanır.
VATİKAN’DAKİ STANZALAR
Raphael, 1508’de yerleştiği Roma’da memleketlisi ve belki de akrabası olan Bramante tarafından Papalık sarayı çevresine katıldı ve Papalığın resmi ressamı oldu. Bu kentteki çalışmalarını, Julius II (1503-1513) ve Leo X’un (1513-1521) papalık dönemleri sırasında sürdürdü. Roma döneminin Vatikan’daki stanza’ların (Nicolaus V’in eski daireleri) dekorasyonuyla başlaması, sanatçıyı, o tarihe kadar yalnızca bir tek fresk (San Severo’daki) yapmış olduğunu unutturacak kadar üne kavuşturdu.
İmza Odası (Stanza della Segnatura) olarak adlandırılan ilk stanza’nın çalışmaları Ocak 1509’da başladı, 1511’de de tamamlandı (Kutsal Tartışma, Parnassos Atina Okulu, Üç Erdem). Aynı yıl, Michelangelo’nun dekorasyonunu gerçekleştirdiği Sistina Şapeli’nin tavanının bir bölümü de törenle açıldı. Bu stanzanın dekorasyonu tavan resimlerinden (bunlardan yalnızca köşelerdeki süsle dört madalyonun Raphael’e ait olduğu sanılır) başka, içlerinde ustaca kompozisyonların geliştirildiği sekiz önemli bölümü kapsar. İmza Odası’yla sanatçı, o güne kadar resim alanında girişmiş olduğu deneylerin üslupsal bir bireşimini yapmayı başardı.
Heliodoros’un Odası
Heliodoros’un Odası (Stanza di Eliodoro) olarak adlandırılan ikinci stanzanın çalışmaları, 1512’nin ikinci yarısında başladı ve 1514’te tamamlandı. Tavanın iyi korunamamış olması, bunların kesin olarak kimin tarafından yapıldığının belirtilmesine olanak vermez. Duvar freskleri (Heliodorus’un Tapınaktan Kovulması, Bolsena Ayini, Aziz Petrus’un Kurtuluşu, Aziz Leo’yla Atilla’nın Karşılaşması) yer yer öğrencilerin (Giulio Romano, Giovanni da Udine) elinin değdiğini gösterse de, bu genç ustanın elinden çıkmış yapıtlar sayılırlar ve sanatçının renksel ve biçimsel tekniğindeki yeni bir aşamayı belirtirler.
Yangın Odası (Stanza dell’lncendio) olarak adlandırılan odanın tavanı daha önceden Perugino’nun freskleriyle süslenmişti. Raphael, bunları bozmadı. 1514’ten 1517’ye kadar üstlendiği işse duvarları süsleyen dört freskle (Borgo Yangını, Ostia Savaşı, Charlemagne’ın Taç Giymesi, Leo II’nin Yemini) sınırlı kaldı. Bütün bu fresklerin yalnızca desenleri sanatçı tarafından çizilmiştir. Sanatçının bu odanın dekorasyonu sırasında pek çok yardımcısının bulunmasının nedenlerinden biri de, aynı tarihlerde, Sistina Şapeli’nin alt bölümlerinin süslemesinde kullanılacak olan halıların kartonlarını hazırlamakla görevli olduğudur. Söz konusu eşsiz o kartonlardan yedisi günümüze kadar gelebilmiştir (Victoria and Albert Museum, Londra).
1517’den 1519’a kadar Brüksel’de Pieter Van Aelst’in atölyesinde dokunmuş olan halılar büyük başarıya ulaşmıştır. Bu halıların önce Mantova, daha sonra da Urbino dukaları, kartonları ödünç alarak, birer yeni baskı yaptırmışlardır. Leo X tarafından Raphael’e 1517’de ısmarlanan Constantinus Salonu’nun (Sala di Costantino) çalışmalarıysa, ustanın ölümünden dört yıl sonra, öğrencileri tarafından tamamlanmıştır.
LOGGİALAR
Vatikan loggia’larındaki anıtsal süsleme sanatçının yardımıyla gerçekleşmiştir. Bu galeri bölmeleri 65 m uzunlukta ve 4 m genişliktedir. Sanatçı loggialarda bulunan ve tümü de Eski Ahit’ten esinli olan freskleri de tasarlamıştır. Yalnızca papalar için freskler yapmamış, dönemin daha başka önemli kişilerinin hesabına da çalışmıştır. Bunlardan biri de Sienalı sanat koruyucusu bankacı Agostini Chigi’dir. Raphael,Chigi’nin Roma villasında Galatea’nın Zaferi’ni (1514), daha sonra da Psyche’nin Öyküsü’nü (1517) gerçekleştirdi. Bu son yapıt bir öncekine oranla hemen hemen tümüyle sanatçının atölyesinde çalışanlar tarafından yapılmıştır. Sanatçı ayrıca 1511-1512 dolaylarında Sant Agostino Kilisesi’ndeki İşaya ile Santa Maria della Pace’deki FaIcı Kadınlar ve Melekler’i [15 14) gerçekleştirdi. Michelangelo’nun üslubundan büyük ölçüde etkilenmiş olan bu iki freskin, sanatçının elinden çıktığı kabul edilir.
MİHRAP ARKALlKLARI VE PORTRELER
Raphael dekoratif kompozisyonlardan başka çok sayıda portre ve mihrap arkalıkları (Foligno Madonnası, 1511-1514, Vatikan; Aziz Sixtus Madonnası (Madonna Sistina), 1513-1514. Dresden, Gemaldegalerie ya da Santa Cecilia, 1514, Bologno) yaptı. Sandalyede Madonna’yla (1514, Pitti Sarayı, Floransa) sanatçı sanatının doruk noktaların birine ulaştı.
Bazı eleştirmenlerin, Raphael’in yapıtlarının çoğunda gördükleri ve kınadıkları biraz yavana kaçan 0 ince tatlılığa portrelerinde kesinlikle rastlanmaz; bunlar, benzersiz yapıtlar (Dilsiz, 1507’ye doğru; Kardinal Bibbiene, 1516; İki Kardinal Arasında Leo X. 1518-1519) ya da başyapıtlar (Bir Kardinalin Portresi, 1510-1511 Madrid, Prado; Boldassare Castiglione, 1514-1 515] sayılır.
Ünlü La Fornarina’nın da (1518-1519 , Roma. Ulusal Galeri) sanatçı tarafından yapılmış olduğu konusu tartışmalıdır. Ne olursa olsun burada, büyük bir bölümü sanatçının elinden çıkmıştır. Sınırlı bir bölümü de bir öğrencisinin yardımıyla gerçekleştirilmiş bir yapıt söz konusudur. Floransa’daki Uffizi Müzesi’nde saklanan Julius II ‘nin Portresi (1512’ye doğru), gerçekliği tartışmalı bir yapıttır. Öte yandan kardinal Bibbiena’nın siparişi olan Jeanne d’Aragon’un Portresi’yse (1518. Louvre) günümüzde artık hemen hemen herkes tarafından bir atölye ürünü olarak kabul edilir.
Sanatçının öldüğü sırada çalışmakta olduğu Ölümünden Sonra İsa’nın Üç Havarisine görünmesi adlı yapıtın (1518-1520, Vatikan) hangi durumda yarım kaldığını öğrenmek kesinlikle olanaksızdır. Yapıt Giulio Romano tarafından bitirilmiştir.
MİMARLIK ETKİNLİKLERİ
Yaşadığı dönemde büyük üne kavuşan sanatçı, aynı zamanda önemli bir mimar ve eşsiz bir dekoratördü. Bramante’nin ölümü üstüne Leo X San Pietro’daki çalışmaların yönetimini sanatçıya verdi. Roma’da Sant Eligio degli Orefici Kilisesi’nde önemli değişiklikler yaptı. Palazzo Branconio dell Aquila’nın (Roma) hiç değilse bir bölümünü gerçekleştirdiği, ayrıca, daha az kesin olarak Pandolfini (Floransa) ve Caffarelli (Roma) saraylarının da sanatçının yapıtı olduğu sanılır. Öte yandan Roma’daki Villa Madama’nın mimarlığını yapıp yapmadığını söylemek güçtür. Ama Santa Maria del Popolo’daki Chigi Şapeli’nin (Roma) onun tarafından yapıldığı söylenebilir.
