Fütürizm
Fütürizm, İtalya’da başlayan bir resim, heykel ve edebiyat akımıdır. 20. yüzyıl başlarında ortaya çıkan bu akım geçmişe, şimdiki zamana, geleceğe ait duyumları aynı anda anlatmaya çalışır. İtalyan şair ve tiyatro yazarı Filippo Tommaso Marinetti 1909’da ‘Le Figaro’ gazetesinde fütürizmin esaslarını belirten bir yazı yayınladı.
Böylece fütürizm akımı başlamış oldu. Marinetti ve arkadaşları, devrin gereklerine uyarak tehlikeyi, canlılığı seven, makine devrinin mucizelerine ayak uydurabilen sanatçıların bu esaslara göre eserler vermelerini istiyorlardı.
Fütürizm, savaşı, tehlikeyi, makine çağını, faşizm teorisini benimseyen bir sanat okulu olarak İtalya’da gelişti. Radikal bir dönüşümü ifade eden akım, geçmişin köhneleşmiş birikimine karşı yeni bir toplumsal dinamizmin heyecanını üstleniyordu.
Evrenin dinamizmine işaret eden ve kendi içinde anarşist ögeler de barındıran akım, gücü yüceltmesi nedeniyle bir anlamda otorite ve egemenlik ideolojilerinin yandaşı olarak algılanmasına neden oldu. Akım daha sonra Rusya’da Velemir Hlebniikov ve Mayakovski sayesinde etki alanını genişletmiştir.
Zamanla radikal bir karşı çıkıştan ‘geleceğin tasarlanması’ çabasına dönüşen akım, bilim ve sanat dünyasında etkisini sürdürmektedir.
Fütürist resim
Fütürist resim, empresyonizmin pointilist eğilimleri ile Çözümleyici (analitik) Kübizme dayanır. Giacomo Balla‘nın ‘Tasmalı Köpeğin Dinamizmi’ resmi Fütürizmin bu hareket anlayışını iyi belirler.
Akımın en ünlü ustaları Luigi Russolo, Umberto Boccioni vb. dir. Gino Severini, Marcel Duchamp, Francis Picabia, Ferdinand Leger gibi sanatçılar kübist ve fütürist akımı birleştirmişlerdir. Fütüristler, kübistlerin araştırmalarından faydalanmakla birlikte, resim alanında yeni buluşlara gitmişlerdir. Boccioni’nin “Elastiklik”, Severini’nin “Uzayda Küre Şeklinde Genişleme” tabloları bunlar arasındadır.
Dünden esaslı surette ayrılmış, bugünü geçerek geleceği, onun dinamik varlığına ulaşmayı amaç edinmiş olan Fütürizm, plastik durgunluktan (statik teknik) bir başka duruma geçişi (dinamik teknik) sembolleştirmiştir. Çoğunlukla hareketli konular seçilmiş, dansözler, karnaval sahneleri, fabrika, motor, son hızla giden otomobil, uçak, mekanik araçlar gibi boşluk içinde yer değiştiren, değişen temalar üstün tutulmuştur.
Fütürist sanatçılar, gelecekte, fotoğraf kamerasının kaydedebileceği enstantaneyi hareket halindeki nesne ve figürlerde hareketin yinelenmesiyle ya da güç çizgileriyle çözümlemeye çalışmışlardır. Boccioni bildirisinde; “Biz hayata yeniden karışmak istiyoruz. Günümüzün bilimi zamanımızın materyalleriyle ilişki kurmak için geçmişi yadsıyacaktır. Sanat da kendi geçmişini yalanlayacak ve zamanımızın entelektüel gereksinimleriyle ilişki kurmak zorunda kalacaktır…”.
Fütürist yapıtlar içinde Boccioni’nin bildirisinde önerdiği yeni malzemeler arasında kolaj tekniği öncelikle farkına varabildikleri bir olanak olamamıştı. Fotoğrafçı Muybridge’in denemelerinden yararlanmaya başlayan Fütüristler söylemlerine uygun resimlerinde hareket halindeki figür ve nesnelerin ritmik tekrarlarıyla ilgili yapıtlar ortaya koydular, örneğin Giacomo Balla‘nın “Tasmalı Köpeğin Dinamizmi” “Keman Yayının ritimleri” ve “Balkonda oynayan kız” gibi resimleri bu anlayışın en çarpıcı işleridir.
Severini, Carra, Sofficî, Balla, Boccioni, Russolo gibi önemli ressam ve heykeltıraşlar yanında, mimar Santelia ütopik mimari projeleriyle uçan binalar tasarladı, müzisyen Balilla Pratella ve Luigi Russolo “Gürültüler Sanatı” adını verdiği ve kendi yaptığı bazı aletlerle çalınan parçalar oluşturdu, sokağın seslerini katmak için gündelik sesleri kullandı. Bütün bu düşünceler Marinetti’nin şiirde önerdiği edebi ve yazım kurallarından sıyrılmış ve mantıklı tümceler yerine “özgür sözcükler” kullanarak gerçekleşmesini istediği bir sanat kuramının yansımalarıydı.
