Sürrealizm
Sürrealizm kelimesini Türkçeye “Gerçeküstü akımı” olarak çevirebiliriz. Bu akım, Empresyonizm, Kübizm, Fovizm gibi teknik planda devrimler çerçevesine uyan ekollere doğrudan doğruya “duygu” sistemine önem veren, onunla var olan bir akım olarak niteleyebiliriz.
“Duygu” kelimesini, geniş anlamını belirtmek için tırnak içine aldık. Sürrealizm konusunda “duygu”dan söz açılırsa rüyaları, hayalleri, bilinçaltı dünyamızın garip, anormal, mantıksız itişlerini, cinsel kompleksleri, ruh derinliklerinden kopup türlü şekillerde kendini gösteren, çoğu boşuna çabaları, benliğimizin dışarıya verilmemiş, gösterilmemiş gizli, kapalı yönlerini anlamalıyız.
Bu bakımdan Sürrealizmi, Sigmund Freud’ün “psikanaliz” konusundaki araştırmalarının, vardığı sonuçların sanat plânında gösterisi olarak kabul edebiliriz.
Sürrealistler, insanlığın kuruluşundan beri maddi dünyaya paralel olarak gelişen ve çok kere bu dünyayı yenen gizli duyguları, inançları, mitolojinin, sihirbazlığın, gizli bilimlerin, efsanelerin, korkunç hayal dünyasının resim planında temsilcileri oldular.
Sürrealizmin Manifestosu
1920 de “Sürrealizmin Manifestosu”nu yayımlayan şair ve yazar André Breton bu akımı şöyle nitelendiriyor: “Bana kalırsa en kuvvetli Sürrealist imaj, resim, görünüş, olay v.s. en ileri aykırılık, karşıtlık derecesine yükselmiş olanıdır. Sürrealist eser aykırılıklarla, zıtlıklarla, gerçekle her türlü bağı kesmiş, yitirmiş olarak kendini gösterir.
Sürrealizm, hayal dünyasının tercümesidir, o hayal dünyanın içindeki gerçekçi elemanlar soyut, soyut elemanlar da gerçek olabilir. Sürrealizmde gerçeğin normal açısı büsbütün kapanmıştır.”
Sürrealizm gerçekle bütün bağlarını kesmiş, ruh derinliklerine inerek fizik üstü dünyamıza ulaşmıştır. Hepimiz rüya görürüz. Bu rüyalarda, Breton’un işaret ettiği gibi normal olaylar, normal objeler, imajlar bulunabilir.
Ama bunlar öylesine mantıksız, öylesine anormal olarak birbirlerine bağlanmıştır ki, rüya bizi, alıştığımız dünyanın çok ötesine, “fantastik” bir hava içine sokar. Zaten, rüyanın çekiciliği, bazı rüyaların etki kudreti onların bu fizik üstü kimliklerinden ötürü değil midir?
Sürrealizm ve Salvador Dali
Sürrealizmin ilk sergilerinde dikkati en çok çeken ressam Salvador Dali‘ydi. Dali garip bir dünyanın sisli olaylarını, objelerini, yaratıklarını her türlü mantık düzeninden uzak, tablolarında canlandırıyordu. Çöl manzaraları içinde zürafalar yanıyor, çıplak kadın, erkek vücutları türlü deformasyonlarla kamburlaşıyor, çolaklaşıyor, ya da ancak desteklerle ayakta durabiliyordu. Ağaç dallarına çamaşır gibi yumuşamış salkım salkım saatler asılıyordu. Sahillerde, kayalıklar arasında dikiş makineleri yerleşmiş, dekorla bir türlü bağdaşmıyorlardı.
Dali, yan yana gelince en uygunsuz görünen, en bağdaşmayan eşyayı umulmadık tertiplerle bağdaştırıyor, hayal kapılarını ardına kadar açıyordu. Gerçekten bu kadar uzak bir estetiğin gerçekle ilgisiz bir teknik kullanması beklenebilirdi. Oysa tam aksine olmuştu. Sürrealistler’, yüzde yüz gerçekçiliği, klasik geleneklere bağlı bir gerçekçiliği seçmişlerdi.
Bunun derin bir sebebi vardı: Resmedilen biçimlerin tanınması gerekti. Soyut bir teknik kullanılsaydı o garip yaratıklar, o garip, anormal bağdaşmalar nasıl başarılacaktı? Dali’nin ve öteki Sürrealistlerin inceden inceye işlenmiş bir teknikleri vardı ve bu işçilik bulutları, denizi, dağları, taşları, insan vücutlarını değme realistlerden daha sadık bir titizlikle işliyordu. Ama bu gerçekçi teknik Sürrealist tablolarda hiç de klasik sanatın gerçekçiliğini hatırlatmıyordu. Çünkü resmedilen objeler, yaratıklar, manzara ve konular o derece garip, anormal tertipler içindeydiler ki, tabloya bakan seyirci, otomatik olarak bir rüya ve hülya ülkesine dalmış bulunuyordu.
Sürrealizm yalnız resim planında değil, belki daha da kuvvetle edebiyat alanında da uzun zaman hüküm sürdü. O kadar ki, bugün Sürrealist eğilimin öldüğünü, devrini kapattığını söyleyemeyiz. Bir bakıma her sanat, az da olsa, Sürrealizmden, yani fizik üstü dünyadan, hayal ve rüyadan pay almaz mı ?
