Fakir Baykurt (1929 – 1999)

Türk yazarı Fakir Baykurt 1929’da Burdur’da doğdu. Gönen Köy Enstitüsü’nü (1948) ve Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümü’nü bitiren (1955) Fakir Baykurt, ortaokul ve liselerde öğretmenlik, ilköğretim müfettişliği yaptı. 1962’de A.B.D’nde görsel-işitsel ders araçları ve yetişkinler için yazma eğitimi konusunda bir yıl süreyle öğrenim gördü.

Yurda dönünce yeniden ilköğretim müfettişliğine başladı. 1965’te Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (T.Ö.S.) kuruluşuna katıldı ve sendikanın genel başkanı seçilerek bu görevi altı yıl sürdürdü.

Bu arada Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu genel başkanlığına da getirildi ve Milli Folklor Enstitüsü’nde uzman, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde Halkla İlişkiler ve Yayım müdürü olarak çalıştı.

1971 yılında tutuklandı. Yargılanıp 1974’te beraat etti. 1978’de Kültür Bakanlığı danışmanlığı yaptı. 1979’da Almanya’da (Duisburg) bir süre eğitim uzmanlığı yaptıktan sonra, Almanya’ya yerleşti ve yapıtlarında Almanya’daki Türk işçilerinin sorunlarına eğilmeye koyuldu.

Edebiyata şiirle başlayan (1945), sonra köy notları ve öyküler yazan Fakir Baykurt, 1955’te ilk öykü kitabı Çilli’yi yayımladı. Öykü çalışmalarını sürdürdüğü yıllarda romana da yönelerek, 1958’de Yılanların Öcü romanıyla Yunus Nadi Roman Yarışması’nda birincilik kazandı. Romanda Burdur’un bir köyündeki yoksul bir ailenin yaşam güçlüklerini konu ediniyordu. Eserde ailenin büyüğü Irazca Ana, haksızlığa direnen köy kadını tipi olarak ün kazandı.

Onun serüveni bir üçleme oluşturan dizinin Irazca’nın Birliği (1961) adlı cildinde de işlendi. üçlemenin son kitabı olan Kara Ahmet destanı (1977 – Orhan Kemal roman armağanı) ailenin kente göçünü, çocuklarını iyi bir öğrenimle meslek sahibi yapmaya çalışmalarını, Siyasal bilimler fakültesi’nde okuyan köy çocuğu Kara Ahmet tipi aracılığıyla öğrenci kesiminin toplumsal bozukluklara karşı direniş hareketlerini anlattı.

Edebiyata Yoğunlaşma

O tarihten sonra edebiyat alanındaki çalışmalarını yoğunlaştırarak roman, öykü ve denemeleriyle kırsal kesim insanının yaşamını ve sorunlarını dile getirdi. Başlangıçtaki yalan gerçekçilik ve anlatıcılık tutumunun yerini, zamanla gerçekçilik ve çözümleyicilik alırken, olayları kişilerin tutum ve davranışlarıyla vermeye yöneldi.

Amerikan sargısı (1967) Ankara yakınlarındaki bir köyün yaşamını canlandırırken, Türkiye’ye yapılan amerikan yardımının eleştirisini verir. Tırpan (1970 – TRT roman başarı ödülü, TDK roman armağanı-) köy çevresinde kadın haklarının bir savunmasıdır. Gece vardiyası (1982 – Federal Almanya sanayi birliği’nin edebiyat ödülü-), Koca Ren (1985), Duisburg treni (1986), gibi yapıtları Almanya’daki türk işçilerine yöneltilmiş gözlemlerle beslenir.

İçerdeki oğul yazarın 12 Mart dönemindeki cezaevi yaşamı üzerine kaleme aldığı bir eserdir. Cezaevinde tanıdığı kişileri, siyasal suçluları anlatır. Baykurt’un romanlarında ele aldığı sorunlar Çilli (1955), Efendilik savaşı (1959), Can parası (1973) (Sait Faik hikaye. armağanı), Kalekale (1978) vb. gibi hikâye kitaplarında da işlenmiştir. Köy öğretmenlerinin Onuncu köy (1961) romanına da yansıyan sorunlarından bazılarıyla ilgili makaleler ise Şamaroğlanları (1976) kitabındadır. Baykurt’un romanlarından Yılanların öcü 1962’de (Metin Erksan) ve 1986’da (Şerif Gören) tarafından filme alındı. 1979’da Tırpan, 1983’te Kaplumbağalar tiyatroya uyarlandı.

Eserleri

Roman:

Yılanların Öcü (1959; 1958 Yunus Nadi Roman Yarışması’nda birincilik).

Irazcanın Dirliği (1961).

Onuncu Köy (1961).

Amerikan Sargısı (1967).

Kaplumbağalar (1967).

Tırpan (1970; 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışması’nda Başarı Ödülü ve 1971 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü; 1980 Avni Dilligil Tiyatro Ödülü).

Köygöçüren (1973).

Keklik (1975).

Kara Ahmet Destanı (1977; 1978 Orhan Kemal Armağanı).

Yayla (1977).

Yüksek Fırınlar (1983)

Öykü:

Çilli (1955), Efendilik Savaşı (1959), Karın Ağrısı (1961), Cüce Muhammet (1964), Anadolu Garajı (1970), On Binlerce Kağnı (1971),

Can Parası (1973; 1974 Sait Faik Hikâye Armağanı).

İçerdeki Oğul (1974), Sınırdaki Ölü (1975), Gece Vardiyası (1982), Barış Çöreği (1982), Anadolu Garajı (1984), Duisburg Treni (1985), Koca Ren,(1986).

Deneme:

Efkâr Tepesi (1960); Şamar Oğlanları (1976).

Çocuk romanı:

Topal Arkadaş (1964), Sarı Köpek (1964), Sakarca (1976), Yandım Ali (1979).

Kaynakça

Gelişim Hachette Genel Kültür Ansiklopedisi, 1993
Büyük Larousse, 1986