Halide Edip Adıvar (1884 – 1964)
Türk romancı ve yazar Halide Edip Adıvar 1884’de İstanbul’da doğdu. Çocukluk ve ilk gençlik dönemlerinde hem Batı eğitim sistemine göre, hem de Osmanlı-Türk geleneğine göre yetiştirilen Halide Edip, Şükrü Efendi’den arapça, Rıza Tevfik’ten felsefe ve fransızca, Salih Zeki’den matematik dersleri aldı. Üsküdar Amerikan Kız Koleji’ni bitirdikten sonra Salih Zeki’yle evlendi (1901). Önce Tanin gazetesinde (1908), daha sonra Vakit ve Akşam gazetelerinde yazılar yazdı.
31 Mart Olayı sırasında, Tanin’deki yazılarından ötürü kara listeye alındığını öğrenince, Mısır’a kaçtı. Ardından İngiltere’ye geçerek, olaylar bastırıldıktan sonra yurda döndü (1909). Salih Zeki’den ayrılarak, Darülmuallimat’ta (Kız Öğretmen Okulu) ve Kız İdadisi’nde öğretmenlik, Vakıf kız okullarında müfettişlik yaptı.
1910-1912 yılları arasında türkçüler ve turancılarla ilişki kuran Halide Edip, Türk Ocağı’nda çeşitli konferanslar verdi.1912 yılında yayımladığı mektup biçiminde yazılmış Handan adlı romanında, dışa vurulamayan aşkın yarattığı ruhsal bunalımı işledi. Ziya Gökalp’ın ve turancıların etkisiyle Yeni Turan (1913) romanını yazdı.
1916’da Cemal Paşa’nın çağrısıyla Suriye’ye giderek çeşitli kız okullarının kurulmasına katkıda bulundu. 1917’de Adnan Adıvar’la evlendi. 1918’de Edebiyat Fakültesine profesör oldu ve 1918-1919 yılları arasında Darülfünun’da (İstanbul Üniversitesi) Batı edebiyatı dersleri verdi.
İzmir’in Yunanlılar tarafından işgalini protesto etmek için düzenlenen Fatih ve Sultanahmet mitinglerinde etkili konuşmalar yaptı (1919). İstanbul işgal edilince, kocasıyla Anadolu’ya geçerek (1920), Kurtuluş savaşı yıllarında onbaşı, çavuş, başçavuş rütbeleriyle orduda görev alan yazar, Türkün Ateşle imtihanı (1922) adlı anı kitabında ve Ateşten Gömlek (1922), Kalp Ağrısı (1924), Vurun Kahpeye (1926), Zeyno ‘nun Oğlu (1928) adlı romanlarında Kurtuluş savaşının çeşitli yönlerini gerçekçi bir biçimde dile getirdi.
Kurucularından oldukları Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılınca, Adnan Adıvar’la birlikte Türkiye’den ayrılarak (1926) uzun süre İngiltere ve Fransa’da yaşadı. A.B.D’ne geçerek Columbia Üniversitesi’nde Çağdaş Türk Düşüncesi ve Edebiyatı dersleri verdi (1931-1932).
Çağrılı olarak gittiği Hindistan’da Delhi İslâm Üniversitesi’nde konuk profesör olarak çalıştı (1935). Peşaver, Lahor, Haydarabat, Benares üniversitelerinde konferanslar verdi. İngiltere’de The Clown and His Daughter (Soytarı ve Kızı, 1935) adıyla ingilizce yayımladığı romanını, bir yıl sonra Istanbul’da Sinekli Bakkal adıyla bastırdı. 1939’da Türkiye’ye dönerek İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde İngiliz Dili ve Edebiyatı profesörü olarak çalıştı (1940-1950 ve 1954-1964). 1950-1954 yılları arasında milletvekilliği yaptı.
Romancı olarak Halide Edip
Halide Edip Adıvar, yakından tanıdığı İngiliz romanı geleneğine uygun yapıtlarında Türk toplumunun geçirdiği evrimi, bu evrim sürecindeki çatışmaları ve boşlukları, kendi deneyim ve gözlemlerine dayanarak sergilemiştir. Olaylar ve tipler çoğunlukla birbirinin devamı özelliği taşıdığı için, romanları “ırmak roman” diye nitelenebilir (Tatarcık, Sinekli Bakkal’ın; Zeyno’nun Oğlu, Kalp Ağrısı’nın devamıdır). Kadın psikolojisini derinliğine işlediği romanlarında, ideal kadın tipleri yaratmaya çalışan Halide Edip Adıvar ilk romanlarındaki özentili Servetifünun üslubundan kasa sürede uzaklaşarak Milli Edebiyatçıların “sade dille” yazma ilkesine bağlanmış ve roman dilinin sadeleşmesine katkıda bulunmuştur.
BAŞLICA ESERLERİ
Roman: Seviye Talip (1910); Raik’in Annesi (1910); Handan (1912); Yeni Turan (1913); Mev’ud Hüküm (1919); Ateşten Gömlek (1922); Kalp Ağrısı (1924); Vurun Kahpeye (1926); Zeyno’nun Oğlu (1928); Sinekli Bakkal (1936); Yolpalas Cinayeti (1937); Tatarcık (1939); Sonsuz Panayır (1946); Döner Ayna (1954); Akile Hanım Sokağı (1958).
Öykü: Harap Mabetler (mensur siirler-öyküler, 1911); Dağa Çıkan Kurt (1922); İzmir’den Bursa’ya (Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım Us’la birlikte; içinde Halide Edip’in üç öyküsü vardır, 1911).
Oyun: Kenan Çobanları (1918); Maske ve Ruh (1945).
Anı: Türk’ün Ateşle imtihanı (1962; 1928’de New Yorkta The Turkish Ordeal adıyla yayımlandı); Mor Salkımlı Ev (1963; 1926’da New Yorkta Memoirs adıyla yayımlandı).
İnceleme: Turkey Faces West (Türkiye’nin Karşısında Batı, 1930); Conflict of East and West in Turkey (Türkiye’de Doğu-Batı Çekişmesi, 1935); İngiliz Edebiyatı Tarihi (3 cilt, 1940-1949); Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri (1955); Dr. Adnan Adıvar (1956).
Kaynakça
Gelişim Hachette, Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi, 1993
Hayat Ansiklopedisi, 1932
